Nortel đã từng là một trong những công ty công nghệ không dây hàng đầu thế giới. Sau đó là một vụ hacker tấn công, và sự trỗi dậy mạnh mẽ của Huawei. Liệu đó có phải là sự trùng hợp?
8 giờ 48 phút sáng thứ 7, một ngày tháng 4 năm 2004, tập tài liệu được gửi đến Trung Quốc. Trong đó có tới gần 800 trang, bao gồm các bản thuyết trình PowerPoint sử dụng trong các cuộc họp với khách hàng, một bản phân tích nguyên nhân sụt giảm doanh thu gần đây và thiết kế chi tiết cho một mạng viễn thông tại Mỹ. Những thứ khác thuần về kỹ thuật, bao gồm mã nguồn là dữ liệu nhạy cảm nhất sở hữu bởi tập đoàn Nortel Networks, một trong những công ty viễn thông hàng đầu thế giới.
GÃ KHỔNG LỒ NGẠO MẠN
Vào thời kỳ đỉnh cao của Nortel năm 2000, nhà sản xuất thiết bị viễn thông của Canada có tới 90 000 nhân viên, được định giá trên thị trường vào khoảng 367 tỷ CAD (khoảng 250 tỷ USD tại thời điểm đó), chiếm hơn 35% giá trị thị trường chứng khoán Canada.
Cơ sở nghiên cứu của Nortel ở Ottawa nằm ngay trung tâm một hệ sinh thái công nghệ đầy hứa hẹn, bao quanh bởi hàng chục công ty khởi nghiệp với rất nhiều nhân viên cũ của họ. Nortel hoàn toàn thống lĩnh thị trường hệ thống truyền dẫn cáp quang, đã từng phát minh ra thiết bị không dây với màn hình cảm ứng gần một thập kỷ trước khi iPhone ra đời, nắm giữ hàng ngàn bằng sáng chế liên quan đến cáp quang và kết nối không dây.
Thay vì để lọt mất các kỹ sư đầy triễn vọng của mình vào Thung lũng Silicon như những công ty khác, Nortel đã tự thân thu hút nhiều lập trình viên xuất sắc từ khắp nơi trên thế giới. Công ty gần như chắc chắn sẽ giúp đặt nền tảng phát triển cho các mạng không dây thế hệ mới, mà như ngày nay chúng ta có là mạng 4G và 5G.
CẶP MẮT ĐẰNG SAU SỰ KÊU NGẠO
Tuy nhiên, sự tăng trưởng nhanh chóng, đầy thành công của Nortel cũng khiến họ trở thành mục tiêu được nhắm đến.
Bắt đầu từ cuối những năm 1990, Cơ quan An ninh Tình báo Canada (CSIS) đã nhận thấy lưu lượng truy cập bất thường, mà có thể là do các hacker từ Trung Quốc tấn công và đánh cắp dữ liệu từ trụ sở chính của Nortel tại thủ đô Ottawa.
“Chúng tôi đã đến trụ sở của Nortel ở Ottawa và nói với các giám đốc điều hành của họ rằng có người đang đánh cắp tài sản trí tuệ của họ. Nhưng họ đã không quan tâm và không có bất kỳ hành động gì cả”, Michel Juneau-Katsuya, người chịu trách nhiệm tình báo khu vực Châu Á Thái Bình Dương của CSIS cho biết.
Đến năm 2004, các hacker đã xâm nhập được vào những dữ liệu quan trọng nhất của Nortel, mà chỉ có các giám đốc cao cấp của họ mới có quyền truy cập. Và người đã gửi gần 800 tài liệu tới Trung Quốc, lại chính là Frank Dunn, CEO của Nortel lúc bấy giờ. Bốn ngày trước khi Dunn bị sa thải do nhiều lần gian lận trong báo cáo lợi nhuận, một hacker đã dùng thông tin đăng nhập của ông ta để gửi nhiều tài liệu mật đến một địa chỉ IP được đăng ký bởi Shanghai Faxian Corp. Công ty này không hề có mối quan hệ hợp tác nào với Nortel trước đó.
Tuy nhiên, tên trộm không phải là Dunn. Tin tặc đã đánh cắp thông tin tài khoản và mật khẩu của ông và sáu người thuộc bộ phận quang học quan trọng bậc nhất của công ty, vốn được đầu tư hàng tỷ Mỹ kim. Sử dụng một tập lệnh (script) có tên là Il.browse, hacker đã quét toàn bộ danh mục trong các hệ thống của Nortel. Bao gồm các sản phẩm đang phát triển, dự án nghiên cứu, tài liệu thiết kế, biên bản, v.v…
Brian Shields, cố vấn cao cấp về bảo mật hệ thống và là thành viên của nhóm năm người điều tra vụ tấn công này so sánh “vụ hack như những cái máy hút bụi hút sạch toàn bộ dữ liệu của Nortel.”
Nhiều năm sau, khi Brian nghiên cứu lại vụ tấn công này, ông nhận ra cách giải quyết không thỏa đáng ngay từ ban đầu của Nortel chính là khởi nguồn của sự kết thúc sau này.
Có lẽ vì sự kiêu ngạo xuất phát từ vị thế dẫn đầu thị trường, hay vì phân tâm bởi một loạt các danh mục đầu tư thua lỗ, Nortel chưa bao giờ làm rõ vụ tin tặc tấn công và đánh cắp dữ liệu như thế nào. Họ chỉ đơn giản là đổi mật khẩu và không khó để dự đoán trước rằng Nortel tiếp tục bị hacker tấn công một lần nữa. Đến năm 2009, Nortel phá sản.
AI LÀ KẺ ĐỨNG SAU NHỮNG VỤ TẤN CÔNG?
Không ai biết được kẻ thực sự đứng đằng sau những vụ tấn công nhằm vào Nortel là ai. Nhưng có một điều chắc chắn, các dữ liệu này đã được gửi tới Trung Quốc. Shields và nhiều người khác cùng điều tra vụ việc, nghi ngờ rằng Chính phủ Trung Quốc đã nhúng tay vào, nhằm làm suy yếu một đối thủ đáng gờm, trong khi thúc đẩy các công ty công nghệ của mình, bao gồm Huawei – nhà sản xuất thiết bị viễn thông lớn nhất trong nước.
Đại diện của Huawei nói rằng họ không biết gì về vụ hacker tấn công Nortel, và cũng không có sự liên quan nào. Khẳng định rằng không có sản phẩm nào của Huawei được phát triển bằng con đường bất chính. Tất nhiên là không có bằng chứng nào cho thấy Huawei có liên quan đến các vụ hacker tấn công Nortel.
Nhưng có một sự thật là sau khi Nortel bị phá sản, Huawei đã tận dụng điều đó để nhanh chóng trở thành gã khổng lồ viễn thông trên toàn thế giới. Công ty Trung Quốc này đã chiếm lấy nhiều khách hàng lớn nhất của Nortel, chiêu mộ nhiều kỹ sư hàng đầu của Nortel, phát triển công nghệ và chiếm lấy vị trí số 1 một cách dễ dàng.
Theo Shields, chính những hoạt động gián điệp kinh tế đã trực tiếp hủy hoại Nortel. “Điều chúng ta cần làm là nhìn vào thực tế, hiện giờ ai đang chiếm lấy vị trí số 1 và họ đã bước lên nhanh như vậy là nhờ vào đâu?”, ông đặt câu hỏi.
Chúng ta hầu hết biết đến Huawei như là một nhà sản xuất điện thoại di động. Công ty này bắt đầu từ việc sản xuất và bán điện thoại nhái giá rẻ vào năm 2004. Sau đó, họ sản xuất những mẫu riêng biệt với bộ vi sử lý cao cấp, màn hình lớn và phầm mềm cũng được cải tiến mượt mà hơn.
Với những nỗ lực không ngừng, Huawei đã vươn lên vị trí thứ 2 trong ngành sản xuất điện thoại, chỉ xếp sau Samsung, đứng trên cả Apple.
TỪ SAHARA ĐẾN BẮC CỰC
Thế nhưng, sức mạnh thực sự của Huawei lại nằm ở lĩnh vực khác. Huawei sản xuất và bán các bộ định tuyến, máy chủ lưu trữ dữ liệu, linh kiện cáp quang, ăng-ten radio, các trạm phát sóng không dây, thiết bị thu nhận tín hiệu và cả phần mềm để quản lý tất cả những thứ này.
Huawei tự tin có thể xây dựng mạng lưới viễn thông ở bất cứ nơi đâu trên trái đất, kể cả trên “nóc nhà thế giới” Everest, sa mạc Sahara hay thậm chí tận Bắc Cực.
Ren Zhengfei, một cựu kỹ sư quân sự, đã thành lập Huawei vào năm 1987 tại Thẫm Quyến. Đó cũng là lúc Chính phủ Trung Quốc muốn giảm sự phụ thuộc vào các thiết bị viễn thông của nước ngoài. Huawei là một trong hàng trăm công ty công nghệ được hỗ trợ để tăng tốc quá trình này.
Sự ra đời của Huawei cũng như hàng trăm công ty khác là bàn đạp để đẩy nhanh quá trình. Quan sát thấy chính phủ dần bỏ bê việc nâng cấp cơ sở hạ tầng ở nông thôn, nhất là viễn thông, ông Nhậm thúc đẩy phát triển thị trường ở những vùng sâu vùng xa. Và nghiễm nhiên, Huawei trở thành nhà cung cấp thiết bị giá rẻ, đáng tin cậy và dễ bảo trì.
Những năm 1990, Huawei bắt đầu rót tiền vào các dự án nghiên cứu và phát triển. Vượt qua nhiều đối thủ sừng sỏ, công ty giành được rất nhiều hợp đồng lớn.
Huawei cũng đã đánh bại Shanghai Bell để trở thành nhà sản xuất thiết bị chuyển mạch lớn nhất nước bằng cách cung cấp nhiều thiết bị miễn phí vào hợp đồng. Trong thị trường sản xuất bộ định tuyến, Huawei chiếm vị trí độc tôn của Cisco System bằng cách giảm 40% cho các thiết bị tương đương.
Đến những năm 2000, Huawei bắt đầu xâm nhập thị trường nước ngoài với sự trợ giúp lên đến 10,6 tỷ USD từ Ngân hàng Phát triển Trung Quốc và Ngân hàng Xuất Nhập khẩu Trung Quốc, cả hai đều do Bắc Kinh kiểm soát. Hạn mức tín dụng 100 tỷ USD trong thập kỷ tiếp theo.
Công ty còn cung cấp nhiều khoản vay dài hạn, chi phí thấp cho các cơ sở dịch vụ viễn thông và mạng di động để mua thiết bị của họ.
Năm 2005, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc cho chính phủ Nigeria vay 200 triệu USD để mua thiết bị của Huawei cho mạng không dây quốc gia với lãi suất chỉ có 1%, thấp đến mức vô lý so với chuẩn 6% tại thời điểm đó. Nhờ vậy, doanh thu bán hàng ở nước ngoài của Huawei trong năm 1999 chỉ là 50 triệu USD, nhưng đến năm 2005 đã tăng tới 100 lần, lên 5 tỷ USD.
Khi đó, các công ty viễn thông Châu Âu vẫn còn phớt lờ Huawei, cho rằng công ty Trung Quốc này chỉ mạnh ở quê nhà và sẽ không thể cạnh tranh ở thị trường nước ngoài. Thế nhưng vào năm 2005, Huawei đã làm cả ngành công nghệ viễn thông choáng váng khi trúng thầu một phần dự án trị giá 10 tỷ bảng Anh (19 tỷ USD) để thay thế 16 mạng điện thoại quốc gia ở Anh bằng một mạng kỹ thuật số duy nhất. Sau đó, đến năm 2008, Huawei đánh bại luôn Nortel ngay tại quê nhà Canada, giành được hợp đồng trị giá 1 tỷ USD, xây dựng mạng không dây cho Telus Corp và BCE Inc.
Trong cả hai trường hợp, người tiêu dùng nhận định các sản phẩm của Huawei có chất lượng tốt và giá thành rất hợp lý. Nhưng cũng vì điều này lại khiến nhiều người, đặc biệt là ở Mỹ lo ngại Huawei sẽ sở hữu phần lớn cơ sở hạ tầng viễn thông quan trọng của thế giới nhờ sự hậu thuẫn từ chính phủ Trung Quốc.
Ở chiều ngược lại, Huawei cũng cho rằng đối thủ của họ cũng nhận được sự hậu thuẫn rất lớn từ chính phủ. Nhưng trên thực tế vào năm 1990, Nortel đã phải cầm cự bằng chính ngân sách của công ty, chịu tổn thất to lớn khi “bong bóng dot com” bị vỡ.
Mất các hợp đồng lớn vào tay Huawei, Nortel vẫn còn thấy những tín hiệu lạc quan vào năm 2008. Nhưng đối mặt với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu buộc thị trường tín dụng đóng băng, Nortel một lần nữa lên tiếng cầu cứu.
Thay vì nâng đỡ doanh nghiệp viễn thông lớn nhất nước, Thủ tướng Canada Stephen Harper lại chi tiền vào ngành công nghiệp xe hơi nhằm duy trì hoạt động các nhà máy trong nước. Tuy nhiên, mọi tính toán của ông bị chệch hướng. Canada mất 3,7 tỷ USD cho thỏa thuận trên. Song nhà máy lớn ở Oshawa vẫn phải đóng cửa.
Nortel rốt cuộc bị các đối thủ Ericsson, Ciena và Avaya mua lại.
Năm 2013, công ty an ninh mạng Mandiant tuyên bố hoàn thành cuộc điều tra toàn diện các vụ tấn công mạng bị cáo buộc đối với 141 công ty ở Mỹ, Canada và những quốc gia nói tiếng Anh khác trong 9 năm trước. Các nhà điều tra phát hiện hầu hết mọi trường hợp, dữ liệu đều được chuyển về một quận nằm ở Thượng Hải, gần một đơn vị quân đội Trung Quốc có nhiệm vụ theo dõi mạng máy tính ở Mỹ và Canada. Mandiant, hiện là một bộ phận của FireEye Inc, nói ra điều mà ai nấy cũng hoài nghi: Chính phủ Trung Quốc trực tiếp tham gia vào hoạt động gián điệp kinh tế.
Các công ty phương Tây bắt đầu đổ lỗi cho Huawei đánh cắp tài sản trí tuệ của họ. Nhưng Huawei chỉ việc phủ nhận tất cả, vì không có bằng chứng. Sự việc được biết đến nhiều nhất là vào năm 2003, Khi Cisco cho biết Huawei đã đánh cắp mã nguồn của một thiết bị định tuyếnn, sao chép cả giao diện người dùng và tất cả mọi thứ.
Trong vụ kiện khác với cáo buộc đánh cắp IP, Quintel Technology Ltd, nhà phát triển ăng-ten không dây ở Rochester, New York, trích dẫn một ứng dụng của Huawei có bằng sáng chế ở Mỹ chứa thông báo bản quyền “Quintel Technology Limited 2009”.
Trong cả hai trường hợp, Huawei đều từ chối trách nhiệm và bác bỏ hoàn toàn. Nhưng vào đầu năm nay Huawei một lần nữa bị buộc tội ăn cắp tài sản trí tuệ. Bộ Tư pháp Mỹ chỉ đích danh công ty này âm mưu đánh cắp bí mật thương mại của 6 thương hiệu lớn trong nước.
HUAWEI CÓ LIÊN QUAN GÌ VỚI CHÍNH QUYỀN TRUNG QUỐC VÀ VỤ HACKER TẤN CÔNG NORTEL HAY KHÔNG?
Trung Quốc nhiều lần thay mặt chính các công ty trong nước phủ nhận việc gián điệp mạng. Song, quan chức tình báo, giới lãnh đạo công nghệ phương Tây, tất nhiên chẳng màng lắng nghe. Vào tháng 6, cựu Chủ tịch Google, Eric Schmidt, nhắc lại cáo buộc Huawei đã tạo ra các cửa hậu xâm nhập vào công nghệ của công ty.
“Không còn gì nghi ngờ việc Huawei có dính líu tới một số hoạt động không thể chấp nhận được đối với an ninh quốc gia. Chúng tôi chắc chắn những thông tin mà công ty này có được từ các bộ định tuyến đã tới tay chính quyền”, ông Eric ví von Huawei như một cơ quan gián điệp.
Vào đầu năm nay, Ủy viên Truyền thông Liên bang Mỹ Brendan Carr cũng tuyên bố Trung Quốc và Huawei có dính líu với nhau.
Có những bằng chứng cho thấy Huawei được bảo vệ bởi Trung Quốc. Như vụ bắt giữ CFO Meng Wanzhou tại Canada vào năm 2018. Trung Quốc ngay lập tức bắt giam hai người Canada, một động thái được cho là trả đũa và gây sức ép để Canada không cho Mỹ dẫn độ bà Meng về nước.
Huawei trong nỗ lực chứng minh không có bất kỳ dính dáng nào đến chính phủ Trung Quốc, họ đã nhiều lần mời các phóng viên nước ngoài đến trụ sở ở Thẫm Quyến để kiểm tra danh sách cổ đông. Bản danh sách mà theo Huawei giải thích là không có một cơ quan chính phủ hoặc quan chức nào trong đó. Chứng minh rằng Huawei không chịu bất kỳ ảnh hưởng nào từ Chính quyền Trung Quốc.
Thế nhưng các nhà điều tra phương Tây cho rằng vẫn chưa thuyết phục. Họ nói rằng luật pháp Trung Quốc bắt buộc các công ty phải hợp tác để hỗ trợ an ninh quốc gia, và tất nhiên phải giữ kín bí mật đó khi được hỏi.
Brian Shields cho biết vụ hacker tấn công Nortel kéo dài từ năm 2000 đến năm 2009 là vụ tấn công mạng kéo dài nhất trong lịch sử điều tra của ông. Shields cho biết thêm rằng các kỹ thuật mà hacker sử dụng rất tinh vi, rất khó để một công ty tư nhân có thể làm được. Nhiều khả năng đây là hành động của một tổ chức tình báo của một quốc gia.
Ngày nay, trung tâm nghiên cứu của Huawei tại Ottawa khiến nhiều người nhớ đến trụ sở của Nortel trước đây. Mặc dù lối kiến trúc bên ngoài hoàn toàn khác biệt, nhưng bên trong lại toàn là những kỹ sư tài năng của Nortel. Những con người này đang chịu trách nhiệm nghiên cứu và phát triển công nghệ không dây 5G.
Tại Canada, nơi đã từng có một gã khổng lồ viễn thông dẫn đầu những công nghệ tiên tiến nhất của thế giới, giờ đây đang bị Huawei thâm nhập đến tận xương tủy. Hồi đầu năm nay, cựu Thủ tướng Canada – ông Harper đã được hỏi về việc Huawei thâm nhập vào tất cả các nhà mạng viễn thông tại nước này. Ông Harper nói rằng đó là vì Huawei đã phát triển quá mạnh mẽ, và không có công ty phương Tây nào đủ mạnh để cạnh tranh.
Nếu Nortel không quá ngạo mạn và chủ quan, để rồi dẫn đến phá sản, thì có thể Huawei sẽ không có cơ hội bành trướng ra thế giới như ngày nay. Nhưng mọi chuyện cũng đã rồi và không thể nào thay đổi quá khứ.
Có lẽ đó cũng là lý do khiến cho Mỹ tìm mọi cách để đánh bại Huawei. Từ việc đưa vào danh sách đen, cấm các công ty công nghệ hợp tác và chặn đứng nguồn cung ứng bộ vi xử lý từ TSMC. Tất cả đều nhằm ngăn chặn sự bành trướng và thế lực đang phát triển quá mạnh của Huawei.
(Theo Bloomberg)
